Zwierzęta

Jest jednym z najcięższych regionalnych ras koni występujących na terenie Warmii, Mazur i Powiśla. Konie te osiągające nawet 180 cm w kłębie. Są to bardzo silne zwierzęta użytkowane głównie do pracy w polu, bądź w zaprzęgach. Charakter jest w przypadku tych zwierząt cechą osobniczą. Klacze to bardzo dobre i troskliwe matki. Konie sztumskie są bardzo wrażliwe na warunki pogodowe. Latem w ciągu dnia przebywają praktycznie cały dzień w budynku, a wychodzą dopiero, gdy słońce przestaje prażyć. Natomiast zimą bardzo chętnie przebywają na świeżym powietrzu.

Cechy charakterystyczne:

• umaszczenie kasztanowate z jasną grzywą i jasnymi pęcinami, bądź gniade z ciemną grzywa i ciemnymi pęcinami
• posiadają szczotki pęcinowe i charakterystyczny szeroki rozłupany zad
• kłoda i kopyta szerokie i masywne
• konie sztumskie w Muzeum wykorzystywane są do prac polowych oraz w zaprzęgu

Koniki polskie uważane są przez wielu naukowców za przodków dzikich leśnych tarpanów. Są to zwierzęta prymitywne i bardzo wytrzymałe na warunki środowiska, dlatego też można je cały rok utrzymywać bez stajni. Charakteryzują się wysoką zdrowotnością, a źrebięta zaledwie kilka minut po narodzinach wstają na nogi i dzielnie podążają za matką. Klacze są bardzo dobrymi matkami. Konie o niezwykle spokojnym usposobieniu i charakterze. Osobniki złośliwe zdarzają się rzadko. Koniki polskie w Muzeum utrzymywane są do celów rekreacyjnych, a także użytkowane wierzchowo podczas imprez plenerowych.

Cechy charakterystyczne:

• szare umaszczenie sierści, nazywane też myszatym, bułano myszatym bądź ciemnomyszatym, pęciny ciemne, czasami na nich zebroidalne pasy
• koniki posiadają „dwie szaty”: letnią (gładka sierść) i zimową (długa sierść, sięgająca niekiedy długością nawet do 8 cm)
• chrapy ciemne
• charakterystyczna ciemna pręga biegnąca wzdłuż grzbietu oraz ciemna grzywa posiadająca na wierzchu jaśniejsze włosy
• niewielki wzrost, zaledwie 135 cm w kłębie

Kucyki maksymalnie osiągają 110 cm wysokości w kłębie. Kuce wykazują zwykle właściwości swych dziko żyjących przodków, m.in. żywotność. Ludzie często powiadają, że są to zwierzęta złośliwe, ale nie należy zgadzać się z tym stwierdzeniem. Każdy koń posiada swój indywidualny charakter.

Skuddy są uważane za pierwotną owcę z Mazur. Rasa ta była utrzymywana już w XIII w. na ternach ówczesnych Prus Wschodnich (dzisiejsza Warmia i Mazury). Owce rasy Skudde to z reguły zwierzęta o jasnym bądź kremowym kolorze wełny, bywa, że zdarzają się osobniki srokate. Samce – barany posiadają charakterystyczne rogi zawinięte na kształt muszli ślimaka, natomiast maciorki nie posiadają rogów, czasami zdarzają się możdżenie (pozostałości po zawiązkach rogów). Są to zwierzęta niezbyt duże, ale za to odporne i łatwe w hodowli. Skuddy także zadowolą się każdym pastwiskiem, nawet gorszej jakości. Charakteryzują się też długowiecznością. Owce te są znane jako doskonałe naturalne kosiarki. Przygryzają trawę na odpowiedniej długości – ani za krótko, ani za długo. Zwierzęta te chętnie na jesieni zjadają także opadające liście z drzew, a zimą doskonale wyszukują pokarm pod śniegiem.

Wrzosówka jest najstarszą rodzimą zachowaną rasą owiec w Polsce. Po roku 1955 spadło zainteresowanie tą rasą owiec ze względu na zdecydowanie większy popyt na wełnę białą. Pogłowie spadło do tego stopnia, że niemalże wrzosówce groziło wyginięcie, dlatego też w latach 70 tych Instytut Zootechniki objął tą rasę Programem Ochrony Zasobów Genetycznych. Charakterystyczną cechą wrzosówek jest okrywa wełnista i umaszczenie siwe lub ciemnosiwe. Jagnięta rodzą się czarne i dopiero w wieku 2-3 miesięcy rozpoczyna się u nich proces siwienia okrywy, który trwa do 8-9 miesiąca życia. Głowa wrzosówki jest czarna, a czasami zdarzają się na niej białe gwiazdki bądź strzałki na kości czołowej lub plamy na części twarzowej. W okolicy warg, nozdrzy i oczu występuje czasami jaśniejsza okrywa włosowa. Kończyny owiec są czarne, a u tryków występują szeroko rozstawione, ślimakowate rogi, natomiast maciorki są bezrogie. Maciorki są asezonalne i wyjątkowo plenne. Potrafią  dwa razy do roku kocić się, a płodność wynosi niemalże 200% nawet u młodych samic. Rasa ta nie należy do dużych.

Owce są raczej płochliwymi zwierzętami, a jeśli podejdą do nas, gdy wyciągniemy rękę z jedzeniem świadczy to o ogromnym zaufaniu zwierząt do właściciela. Owce posiadają bardzo silny instynkt stadny i bardzo dobrze czują się w grupach. Dobrze zorganizowana rodzina owcza posiada osobniki kontrolujące i pełniące rolę strażników, a w szczególności ochrona jagniąt i matek karmiących.

Kozy to z natury zwierzęta bardzo ciekawskie, łatwo się oswajają i przyzwyczajają do człowieka. Zwierzęta te są ogromnymi łasuchami. Kozy posiadają rogi rosnące przez całe życie, a występują one zarówno u osobników męskich jak i żeńskich. Zarówno u kóz, jaki kozłów występują kolczyki (dzwonki) – wyrostki skórne, które występują nie u wszystkich osobników. Samiec kozy nazywany „capem” nie bez parady posiada ową nazwę. Charakterystyczny zapach uciążliwy zwłaszcza na jesieni, gdy u kóz występuje ruja, wydzielany jest przez gruczoły podstawy rogów, a dodatkowo utrwalany przez obsikiwanie podbrzusza i brody. Ciekawostką jest, że im bardziej intensywny zapach, tym chętniej kozy lgną do takiego samca. Zwierzęta te posiadają krótki ogonek, którym – gdy są zainteresowane i pobudzone – machają na boki. Nie należą do zwierząt agresywnych. W gospodarstwach hoduje się kozy do pozyskania cennego i bardzo zdrowego mleka. W naszym Muzeum pełnią rolę zwierząt towarzyszących, natomiast mleko pozyskiwane od nich wykorzystujemy do pokazów i do karmienia naszych kotów.

Jest to jedyna rodzima polska zachowana rasa. Prace nad utworzeniem tej rasy rozpoczęły się w 1950 roku w Zakładzie Doświadczalnym Instytutu Zootechniki w Chorzelowie i prowadzone były przez prof. Z. Kamińskiego. Później badania prowadzono w Zakładzie Doświadczalnym Polskiej Akademii Nauk w Popielnie. Króliki te posiadają białą okrywę włosową oraz czerwone oczy. Mioty są liczne (7 – 8 królicząt). Zwierzęta te cechują się bardzo wysokimi cechami adaptacyjnymi do niekorzystnych warunków środowiskowych, co jest szczególnie ważne przy chowie przyzagrodowym.

W związku z systemem utrzymania na wolnym wybiegu, gdzie ptaki spacerują po całym terenie Muzeum, istnieje ryzyko krycia między rasami, dlatego też można zaobserwować krzyżówki kilku odmian (czubatek bez czubka, zielononóżka, bądź liliput z czubkiem, gołoszyjka z opierzoną szyją itp.).

Kury wzbudzające zawsze wiele kontrowersji wśród turystów. Ludzie często zastanawiają się czy są to kury chore lub myślą, ze są to indyki. Jak sama nazwa mówi są to ptaki o nagiej i nieopierzonej szyi. Ciekawostką jest fakt, iż nieopierzona szyja może w zależności od nieśności czy tez pobudzenia u kogutów przyjmować barwę od jasnoróżowej do ciemno czerwonej. Zdarza się, że czasami są to ptaki czubate. Kury gołoszyjki znoszą największe jajka z wszystkich kur hodowanych w skansenie o kremowej bądź beżowej barwie skorupki. Posiadają upierzenie jednokolorowe (białe, czarne), ale też i pstrokate. U kogutów można zaobserwować charakterystyczny grzebień różyczkowy. Gołoszyjki o czarnym, bądź brązowym upierzeniu posiadają znacznie silniejszy instynkt kwoczenia i wysiadywania jaj niż gołoszyjki białe.

Charakteryzują się piórami, które wyglądają jak futro. Europejscy marynarze, którzy zobaczyli te kury myśleli, że to krzyżówka królika z kurą. Kury jedwabiste zwane są silkami (silkie).

Pochodzą z Ameryki Południowej. Ptaki te określane są jako nieme (syczą). Kaczki piżmowe najczęściej występują upierzone czarno lub czarno – białe. Kaczki te posiadają zdolność lotu. Są to ptaki o silnym instynkcie kwoczenia i wysiadywania jaj. Jaja piżmówek skorupkę mają wybarwioną na oliwkowy kolor. Pisklęta rosną wolno, ale są bardzo żywotne. U ptaków tych występuje wyraźny dymorfizm płciowy – kaczory od kaczek są znacznie większe i posiadają wokół oczu charakterystyczne wyrostki, które w trakcie sezonu rozrodczego wydzielają charakterystyczny zapach piżma.

Pojawił się w Europie wraz z odkryciem Ameryki. W Polsce indyki są znane od XVI wieku. Na Warmii i Mazurach gospodynie wiejskie posiadały po kilka sztuk indyków. Wymieniały się jajami lub odchowanymi indyczkami, zachowując chów bez pokrewieństwa. Posiadanie indyków podnosiło satysfakcję i uznanie u sąsiadów. Indyki domowe posiadają ciemne upierzenie, a końce piór brązowo – białe. Ptaki te zachowały zdolność lotu. U indyków występuje wyraźny dymorfizm płciowy. Indory posiadają wisior i korale, których kolor zmienia się od bladego, poprzez niebieskie do czerwonego. Indyczki są znacznie mniejsze gabarytowo, a w poszukiwaniu miejsca do założenia gniazda potrafią przemierzać kilometry gospodarstwa. Indyczki znoszą bardzo smaczne jaja o spiczastym kształcie, a skorupa dodatkowo jest silnie nakrapiana. Jaja indycze są trochę większe od jaj kurzych.

Jest to odmiana rodzimej kaczki domowej utrzymywana niegdyś w każdym gospodarstwie. Na Warmii i Mazurach posiadała je każda gospodyni. Ptaki te są łatwe w utrzymaniu i żywieniu. Barwa upierzenia kaczek w odmianie dzikiej  jest podobna do dzikiej kaczki krzyżówki. Na skrzydłach tych ptaków występują charakterystyczne lusterka. Kaczor podczas okresu godowego posiada zielone upierzenie głowy, natomiast poza sezonem upodabnia się wyglądem do kaczki. Kaczki mają bardzo słaby instynkt kwoczenia i wysiadywania jaj, a jaja posiadają zieloną barwę skorupy.  Jaja tych ptaków są bardzo smaczne i nie odbiegające smakiem od jaj kurzych. Pisklęta kaczek staropolskich charakteryzują się bardzo szybkim wzrostem. Kaczki staropolskie głośno kwaczą, natomiast kaczory posiadają lekko zachrypnięty głos. Są to ptaki nie latające, posiadają długi tułów i krótkie niezdarne nogi.

Perliczki pochodzą z Afryki. Upierzone są  na szaro, bądź czarno lub biało nakrapiane. Posiadają małą głowę i okrągłą sylwetkę. Głowa perliczki nie jest opierzona. Na głowie występują czerwone i niebieskie płatki skóry oraz czerwony lub żółty wyrostek na czubku. Są to ptaki bardzo czujne – jeśli zauważą coś niepokojącego, natychmiast podnoszą głośny alarm w gospodarstwie. Ptaki te są bardzo lotne. Jaja perliczek mają kolor brązowy i mocną skorupę, wielkością zbliżone do jaj liliputów. Jaja są bardzo trwałe – możemy je przechowywać nawet przez rok w temperaturze od 3 do 7°C.  Perliczki poprzez proces udomowienia zatraciły instynkt kwoczenia i wysiadywania jaj. Perlice hodowlane niezwykle rzadko wysiadują jaja.

Pierwotnym regionem występowania tych gęsi były tereny obecnego województwa warmińsko–mazurskiego i podlaskiego. Gęsi te dobrze przystosowują się do warunków środowiska, są dobrymi matkami i obronią agresywnie wysiadywanego gniazda. Są to ptaki ciężkie i tłuste. Posiadają białe upierzenie oraz pomarańczowy dziób i nogi.

Gęsi te nie pochodzą z Kuby jak mówi nazwa, a z Niziny Kubań w Rosji. Są to gęsi mniejsze niż gęsi suwalskie i znacznie mniej waleczne. Gąski są strachliwe – spłoszone raz na wysiadywanym gnieździe porzucają je. Pióra na grzbiecie i bokach ciała tych gęsi są szare, a na szyi szaro – brązowe. Ptaki te posiadają garb nad dziobem oraz sakiewkę na podgardlu – co daje niespotykany wygląd. Głos tych gęsi określany jest jako trąbiący.

Podobnie jak w przypadku kur, gęsi także krzyżują się między sobą, co daje ciekawe łaciate upierzenie.

W Polsce krowy o białych grzbietach hodowano od wieków. Protoplaści dzisiejszego bydła białogrzbietego wywodzą się z terenów położonych na wschodzie od Wisły, dlatego w odległych czasach nazywano je krowami „nadwiślańskimi” lub „powiślańskimi”. Po II wojnie światowej ze względu na wzrost popularności ras znacznie bardziej wydajnych doszło niemalże do zaniku krów białogrzbietych. Pracę nad odtworzeniem rasy białogrzbietej podjął profesor Zygmunt Litwińczuk z Uniwersytetu Przyrodniczego w Lublinie. Białogrzbiety, jak sama nazwa wskazuje, posiadają biały pas sierści, wąski na kłębie a rozszerzający się ku zadowi. Natomiast boki tego bydła są najczęściej umaszczone czarno lub czerwono. Są to zwierzęta stosunkowo niskie w kłębie – krowy osiągają zaledwie 130 cm w kłębie, natomiast buhaje osiągają wysokość 140 cm. Przedstawiciele rasy białogrzbietej mają także białe lub nakrapiane brzuchy i nogi. Śluzawica czystorasowych zwierząt jest ciemna. Bydło to charakteryzuje się dużą zdrowotnością, długowiecznością i jednocześnie posiada niewielkie wymagania żywieniowe. Białogrzbietki w okresach niedoboru w żywieniu potrafią ograniczyć wydajność, a następnie szybko wracają do szczytu kondycji. Dużą zaletą tego bydła jest także wysoka płodność i żywotność cieląt. Mleko krów zawiera duży procent tłuszczu, stąd jest idealne do produkcji serów.